Al eeuwenlang zijn Heerlenaren eraan gewend, maar wist je dat het best bijzonder is dat er nog een middeleeuwse toren midden in onze stad staat? De toren was de afgelopen decennia niet openbaar toegankelijk en als je er in de vorige eeuwen terechtkwam, zat je diep in de problemen… Aan het eind van dit (Erfgoed)jaar ervaar je hoe dat was en leer je middeleeuws Heerlen in geuren en kleuren kennen in de Schelmentoren.

Alaaf! Die mysterieuze Schelmentoren opent (volgens de huidige verwachting) aankomende december voor publiek. De bescheiden omvang van de toren is niet berekend op mensenmassa’s en daarom wordt het geen museum, maar een op aanvraag geopende beleving voor liefhebbers en geïnteresseerden. Tijdens je bezoek maak je een middeleeuwse beklimming langs drie grote thema’s die betrekking hebben op Heerlen.

Middeleeuws feestje
Alaaf? Misschien was het geen toeval dat de Heerlense carnavalsvereniging de Winkbülle in de jaren zeventig landde in de Schelmentoren. Carnaval was ook in de middeleeuwen nogal een ding in Heerlen. Het ons welbekende vastenfeest heeft namelijk ‘heidense’ voorgangers gehad die de lente inluidden en waarbij mensen zich verkleedden en gekleurde maskers droegen: een eeuwenoude traditie dus. Op de eerste verdieping van de Schelmentoren – het verenigingslokaal van de Winkbülle waarin hun ‘natte bar’ natuurlijk in ere wordt gehouden – zul je dit soort verhalen ontdekken.

Op de tweede verdieping van de open te stellen Schelmentoren leer je Landsfort Herle beter kennen, de middeleeuwse voorganger van onze stad. Hoe zag het er hieruit in die tijd? Hoe leefden de Heerlenaren van toen en is ons beeld van de middeleeuwen misschien onterecht grauw en kleurloos? Met archeologische vondsten die uit het middeleeuwse leven zijn gegrepen, krijgt je een uniek inkijkje in het Landsfort.

Drie keer scheepsrecht
Op de bovenste verdieping die in de Schelmentoren wordt opengesteld, bevinden zich de oorspronkelijke, houten cachotten (gevangeniscellen). Toch wel het hoogtepunt van je bezoek, zeker als je de lugubere reden ontdekt hoe cipier Struyck aan zijn baan kwam… Verder kom je erachter welke vergrijpen een verblijfje in een cachot opleverden en hoe dat gevoeld moet hebben. Mocht je een nachtje ontnuchteren of werd het een enkeltje naar de galg?

In de Schelmentoren komen de middeleeuwen in geuren en kleuren, in allerlei dimensies tot leven. Het enige wat je als Heerlenaar nodig hebt, is een beetje geduld tot het eind van het jaar óf – positief bezien – een stevige portie voorpret. Achter de schelmen wordt er nu hard gewerkt aan de tentoonstelling. Tot die tijd kun je de prachtige toren als vanouds van buiten bewonderen, ook geen straf!

Gepubliceerd: 10 april 2025
Tekst: Leonie Kohl
Beeld: Luc Lodder & David Doelen