Hier krijg je de geschiedenis van Heerlen op een presenteerblaadje. Geen stoffige, dikke boeken met ellenlange teksten, maar in een paar minuten helemaal op de hoogte van wat er zich hier de afgelopen tweeduizend jaar heeft afgespeeld. Dit is een zwart hapje uit de geschiedenis van de stad. Na de mijnsluitingen stevende Heerlen namelijk af op een diep, duister dal.

In 1965 kondigde minister Den Uyl aan dat de mijnen moesten sluiten. Steenkool winnen in Nederland bleek niet meer rendabel. De modernste mijnen van Europa kosten ook veel geld. Daarnaast kwamen er opeens goedkopere Amerikaanse kolen op de markt. De ontdekking van de gasbel in Slochteren bleek de genadeklap voor de Limburgse mijnbouw. Binnen tien jaar werden alle mijnen gesloten. Op 31 december 1974 kwam in de Oranje-Nassau I mijn in Heerlen de allerlaatste steenkool naar boven.

Zo’n beetje heel Heerlen werd werkeloos: er gingen in de hele Mijnstreek uiteindelijk zo’n 75.000 banen verloren (sommige schattingen gaan tot 100.000). Er kwam niet genoeg vervangend werk en hetgeen dat kwam, was vaak tijdelijk of sloot niet aan op de kunde van de mijnwerkers. Met zoveel werkelozen ontstond er een uitzichtloze situatie.

Sloopkogel door de stad
Zo’n ingrijpende verandering binnen een relatief klein gebied was in Nederland nog nooit voorgekomen. In de jaren zeventig wilde men in Heerlen vooral niet terugblikken op de mijntijd, maar vooruit. In die gedachtegang werden veel gebouwen uit de glorietijd van de mijnen gesloopt. Binnen het project ‘Van Zwart naar Groen’ verdwenen alle fabrieksgebouwen van alle mijnen (door een wonder staat het schacht- en ophaalgebouw van de Oranje-Nassau I er nog, nu het Nederlands Mijnmuseum). Alleen dat maakte de stad al onherkenbaar. Iconen zoals de Lange Jan en de Lange Lies verdwenen, maar ook gebouwen als het Sportfondsenbad, het Arbeidsbureau, de Witte Boerderij, het Toetergebouw en het treinstation. Sommige van deze gebouwen worden nog steeds gemist!

Slechte invloed
Een stad die door sloop onherkenbaar werd voor de eigen inwoners en zowel ouderen als jongeren zonder zicht op werk… In die kwetsbare toestand deed een nieuwe harddrug zijn intrede in Heerlen. Heroïne verspreidde zich als een epidemie door de stad. Dat de Heerlense jongens en meiden meer in aanraking kwamen met heroïne dan in andere grote steden, had nog een reden. In Brunssum waren de oude mijnterreinen verkocht aan het Amerikaanse leger. Die stationeerden hier vietnamveteranen. In Vietnam waren zij verslaafd geraakt en ze konden alleen terug naar Amerika met een ‘schone’ urinetest. Voor stationering in Europa hoefde geen heroïnetest worden gedaan…

In het uitgaansleven van Heerlen raakten de gewoontes van de Amerikaanse soldaten gemengd met die van het Heerlense uitgaansvolk. Een beruchte smeltkroes was de discotheek Shangri-La in de Willemstraat. Hier werd gedanst op de nieuwste Amerikaanse muziek, gekaart, gebruikt en gedeald. Eenmaal verslaafd zat je in constante geldnood. Mannen grepen naar inbraak en diefstal, vrouwen vervielen massaal in de prostitutie. Het openlijk dealen en prostitueren zorgde ervoor dat het station in Heerlen een van de onveiligste plekken van Nederland werd, met de beruchte stationstunnel als dieptepunt.

Tip! Ben je geïnteresseerd in dit deel van de Heerlense geschiedenis? Lees dan het boek De Antistad van Maurice Hermans, een van de weinige boeken over deze periode.

Heerlenaren vechten terug
Bewoners zagen met lede ogen aan hoe jongeren voor hun neus kapotgingen aan de heroïne. Ze luidden de noodklok: er kwamen protesten en er werd data verzameld, veel data. Zo werd de omvang van het tot dan toe onderschatte probleem een agendapunt bij de overheid. Gezegd moet worden dat dit niet zonder slag of stoot ging. Het Comité Burgerinitiatief dat zich inzette voor de situatie op het kruispunt Willemstraat - Kempkensweg deed dat dik tien jaar. Het uiteindelijke antwoord werd Operatie Hartslag.

Operatie Hartslag
In 2001 start de definitieve ommekeer van de drugsmalaise in Heerlen met Operatie Hartslag. Door meer zorg te bieden voor de verslaafden en toch hard op te treden tegen de overlast bereikte de drugsscene in Heerlen ‘gemiddelde’ proporties. Van een epidemie zoals in de jaren zeventig, tachtig en negentig was geen sprake meer. Vanaf Operatie Hartslag krijgt Heerlen weer kleur op de wangen.

Na dit diepe dal reizen we over een steil stijgend pad naar het heden van Heerlen. De afgelopen twintig jaar is er genoeg gebeurd. Herbeleef de recente geschiedenis en lees in het volgende hapje over Heerlen als rijzende feniks.

Tekst: Leonie Kohl | Kohl - tekst voor toerisme, natuur & erfgoed
Foto: David Doelen / Heerlen Mijn Stad