Hier krijg je de geschiedenis van Heerlen op een presenteerblaadje. Geen stoffige, dikke boeken met ellenlange teksten, maar in een paar minuten helemaal op de hoogte van wat er zich hier de afgelopen tweeduizend jaar heeft afgespeeld. Dit ‘hapje’ neemt je mee naar onbekendere en romantische bladzijdes uit de geschiedenis van Heerlen: Heerlen als kuuroord.

Heerlen een kuuroord, wie had dat gedacht? Halverwege de 19^e eeuw was dit helemaal geen gek idee. Heerlen was een landelijk kerkdorp, idyllisch gelegen tussen het Caumerbeekdal en het Geleenbeekdal. Er leefden toen 50 keer (!) minder mensen dan nu, het had zo’n 1700 inwoners. Die woonden voornamelijk rond de kerk of in molens en boerderijen verspreid door het heuvelachtige landschap.

Een heilige in Heerlen
Het verhaal van het kuuroord begint eigenlijk in 1827, toen er in Heerlen een heilige werd geboren: Peter Joseph Savelberg. Hij werd kapelaan in de Pancratiuskerk en ‘hielp waar niemand hielp’. Hij stichtte een gasthuis voor wezen en bejaarden. In 1878 betrok hij het huidige Savelbergklooster, dat onopvallende witte gebouw naast Sushi Vandaag (Gasthuisstraat 2). Het verhaal neemt een wending als enkele jaren eerder de epileptische Eduard Vrijens wordt afgeleverd bij Savelberg. Deze Eduard wordt later wereldberoemd als Broeder Aloysius.

Vrijens treedt met zijn kwakkelende gezondheid in als Broeder van de Heilige Joseph. Van thuis uit heeft hij interesse voor kruiden en geneeskunst, iets wat in een stroomversnelling komt als hij het boek ‘Meine Wasserkur’ van de nog beroemdere Beierse dr. Kneipp in handen krijgt. Aloysius gaat bij deze dokter in de leer en komt terug naar Heerlen om zijn kennis van de heilzame waterkuur en de geneeskrachtige kruiden in te zetten om allerlei kwalen te verlichten. Met succes…

Weldaad van wereldfaam
Wat begon met zichzelf als proefkonijn (de arme Aloysius was zelfs bang voor koud water!) mondde uit tot een waar gezondheidsimperium midden in Heerlen. Het grote gebouw aan de Gasthuisstraat 6 (nu appartementen) was het rustoord voor mannen. Het Mariabad (gesloopt, nu een flat aan de Putgraaf) was het rustoord voor vrouwen. Voor rijke kuurgasten werd een sanatorium gebouwd, nu Huize De Berg. Duizenden mensen kwamen van heinde en verre naar Heerlen voor de kuren van Aloysius: uit Nederland, maar ook uit Italië, Rusland en zelfs Canada en Brazilië. Heerlen als kuuroord had wereldfaam!

In 1917 werd Aloysius overgeplaatst naar een klooster in Heel en met hem verdween het kuren uit Heerlen. Ook deed de geneeskunst zoals wij die nu kennen meer en meer zijn intrede. Met de opkomst van de mijnbouw (volgend hapje) en de bijbehorende ongelukken was daar veel vraag naar. Hiervoor had Savelberg intussen al actie ondernomen samen met huisarts Frans de Wever. In de tuinen van Mariabad in de Putgraaf werd het Sint-Josephziekenhuis gesticht, later de De Wever-Ziekenhuis.

Heerlen als kuuroord anno nu
Enkele van de gebouwen uit de kuuroordtijd zijn nog te bewonderen met Huize De Berg als pronkstuk. Als je Heerlen als kuuroord wilt beleven, maak dan net als de gasten van het Sanatorium een wandeling door het Aambos. Zij gingen watertrappelen in de Caumerbeek en dauwtrappen: ’s ochtends vroeg op de blote voeten door het natte gras!

Zeker met het Romeinse badhuis (hapje #1) heeft Heerlen dus een rijke geschiedenis als het gaat om gezondheid. Tijdens het volgende hapje Heerlense historie wordt de Heerlense lucht heel wat minder gezond… dan begint de zoektocht naar steenkool en dat zet de hele stad op z’n kop!

Tekst: Leonie Kohl | Kohl - tekst voor toerisme, natuur & erfgoed
Foto: David Doelen / Heerlen Mijn Stad