Op 18 november 2023 is het exact 30 jaar geleden dat de band Nirvana haar legendarische MTV Unplugged-optreden gaf. Om dit jubileum te vieren organiseren Filmhuis de Spiegel en Pat's Tosti Bar een avondvullend programma in de Royal. Wat kunnen we daar verwachten? Waarom juist deze band en dit album? Wat is de link tussen Nirvana en een tostibar? Heerlen Mijn Stad stuurde cultuurreporter Marco Smeets op pad voor een verhaal over Nirvana, MTV, urgentie én een heel tof evenement in één van de mooiste bioscopen van het land.

Dit verhaal draait om Nirvana, een band uit Seattle die waarschijnlijk geen introductie meer behoeft. Toch was dat heel anders geweest zonder het internationale televisiestation MTV, de jongerenzender die vandaag de dag een redelijk anoniem bestaan leidt als lifestyle-zender in een schier ondoordringbaar televisieaanbod. Maar dat was ooit dus anders. Drie decennia geleden was MTV namelijk nog een toonaangevend en trendsettend muziekstation dat sinds de mid-jaren ’80 een stevige stempel op de jongeren- en popcultuur drukte met, zeker op muziekgebied, grote gevolgen. Zonder MTV zou dit artikel bijvoorbeeld nooit zijn geschreven.

De Heerlense popjournalist en socioloog Theo Ploeg maakte die periode bewust mee. Hij is van mening dat de invloed van MTV in die jaren onmogelijk te overschatten is: ‘De zender was een belangrijk medium in de jaren ’80, maar het hoogtepunt beleeft ze echt in de jaren ’90. Internet stond in de kinderschoenen en TV was hét belangrijkste medium en onderging een grote verandering. Door de val van de Berlijnse muur en de overwinning van het westerse systeem werd TV in rap tempo écht globaal en MTV vervulde daarin een belangrijke rol, want cultuur en met name muziek zijn daar bij uitstek geschikt voor. MTV was het venster op de wereld voor de jonge generatie. Alle nieuwe jeugdculturen waren daar te zien. En MTV was altijd aan, 24/7, als enige zender.’
Een belangrijke andere ontwikkeling waar MTV zelf ook weer aan bijdroeg is het meer mainstream worden van alternatieve subculturen. ‘Die zouden niet meer nodig zijn in een globaal kapitalistische cultuur want alles was nu goed: er was geen strijd meer tussen systemen en al die andere problemen konden nu worden opgelost door de markt. Dat is eigenlijk precies wat MTV uitstraalde: alles is nu goed, relax, trek een biertje open en geniet. “Here we are now, entertain us” en voila daar was MTV om de daad bij het woord te voegen.’

Nadat met behulp van MTV de muur tussen mainstream en subcultuur was neergehaald kwam uit de brokstukken o.a. Nirvana met het album ‘Nevermind’ tevoorschijn. Maar waar kwam de immense populariteit van juist deze band vandaan? Theo was destijds net zo verrast als de rest van de wereld: ‘De band speelde in een traditie van bands uit de regio Seattle en blonk daar zeker puur muzikaal niet in uit. Haar debuut 'Bleach' deed weinig stof opwaaien, het was gewoon een typische punkrockplaat die dreef op teen-angst, harde gitaarmuren en weinig melodie. Ergens verbaasde ik me dan ook over het succes van 'Nevermind'’ Toch zijn er duidelijke aanwijzingen waarom het album, en dus ook Nirvana, zo populair werd: ‘Ten eerste is het Nirvana’s eerste album voor een grote platenmaatschappij en dat betekent een flink budget om de studio in te duiken. De productie is geweldig. Producer Butch Vig zorgt ervoor dat de nummers naar een hoger niveau worden getild. En de liedjes zijn misschien niet heel bijzonder maar wel knap geschreven. In elk nummer is wel iets uit het verleden herkenbaar: een riff, een melodie, een baslijn. Nirvana luisterde goed naar de bands en de muziek die hen beïnvloedden en nam dan ook wel eens iets over van die invloeden.’ Maar er was meer. Naast de muziek bleek er met Nirvana iets anders aan de hand waardoor een hele generatie haar omarmde. Ze had een bepaalde urgentie, een woord dat wel vaker opduikt in muziekrecensies. Theo probeert uit te leggen wat dat is: ‘De instrumenten klinken alsof er een band speelt die niet anders kan dan alle energie in de muziek stoppen. Kurt Cobain doet daar een schepje bovenop: hij (door)leeft het hele album. Hij is “echt”, komt althans “echt” over. De visuele identiteit van de band speelt daarbij ook een belangrijke rol in het succes, met name de clip voor 'Smells Like Teen Spirit' die op MTV overuren draaide. De band verbeeldt er de worsteling die jongeren doorstaan. De clip is precies wat Generation X voelt. Het leven als grijze sluier, als droom, als theatervoorstelling waarin alles al vastligt. Nirvana, en vooral Cobain, schreeuwen het uit dat ze dát dus niet meer willen. ‘

Nirvana slaat dankzij ‘Nevermind’ dus enorm aan. Wereldwijd, en dus ook in Heerlen. Bij Pat Byrman bijvoorbeeld. Tegenwoordig vooral bekend als de man achter en in Pat’s Tosti Bar en destijds bezig met heel andere dingen. Ook muzikaal gezien: ‘Een van mijn eerste LP's was ‘Let's groove tonight’ van Earth Wind & Fire maar daar kwam ineens Nirvana om de hoek. ‘Bleach’. Dat was ineens een gaaf lekkere zak met herrie en daarna volgden ook nog ‘Nevermind’ en ‘In Utero’. Ja, ik was fan.’ Ook Geert Pizlo (directeur-bestuurder van filmhuis de Spiegel) ging als twaalfjarig jochie voor de bijl: ‘Het was een van de eerste albums die ik op CD had. Ik was 12 destijds en heb hem werkelijk kapot gedraaid.’ Pizlo heeft het dan niet over ‘Nevermind’ maar over een ánder album: ‘MTV Unplugged in New York’. De mate waarin MTV de muziekwereld beïnvloedde bleek alleen al uit haar mateloos populaire reeks Unplugged-concerten. Akoestische sessies werden plotsklaps trending dankzij een voor die tijd redelijk nieuw concept waarbij bekende rockbands hun versterkers en grote drumkits thuislieten om in een intieme setting akoestische of uitgeklede versies van hun werk te spelen. Tussen 1989 en 2009 kwam er dan ook een indrukwekkende stoet aan levende legendes voorbij. Eric Clapton, Elton John, Paul McCartney, Bruce Springsteen, Bob Dylan en vele anderen stoften er hun oude hits af.

Alle wereldsterren ten spijt zijn er maar weinig shows zo blijven hangen als die van Nirvana op 18 november 1993. Blijkbaar maakte de band rondom Kurt Cobain grote en blijvende indruk. De registratie van dit TV-concert is dan ook tot de dag van vandaag een regelrechte bestseller en daar is volgens Theo een trieste reden voor: ‘In 1993 was Nirvana een ontzettend populaire band maar de tijdsgeest was al aan het veranderen. De teen-angst verdween onder invloed van de positieve economische ontwikkelingen. De sessie zelf is heel intens en je voelt de spanning wanneer je kijkt en luistert. Met name Cobain is er ontzettend kwetsbaar en legt zijn hele hart en ziel in de muziek. Dat is hoorbaar en het tilt de nummers naar een hoger niveau. Mooi en bijzonder maar géén reden waarom deze sessie nu nog zo tot de verbeelding spreekt. Nee, de sessie is nu nog steeds zo tot de verbeelding sprekend omdat Cobain in 1994 zelfmoord pleegt. Met die kennis krijgt deze Unplugged een hele andere waarde. We horen iets anders, we horen nu het leed van Cobain. De gekwelde geest die zich niet staande kan houden in de kapitalistische wereld van de muziekindustrie.’ De Unplugged van Nirvana is daarmee verworden tot het symbool voor het muzikale hoogtepunt van de band én het persoonlijke dieptepunt van Cobain: ‘Het is een lange kreet om hulp waar niemand gehoor aan heeft gegeven.’

De populariteit van ‘MTV Unplugged in New York’ zorgt dit en volgend jaar, wanneer ook het album 30 jaar oud is, dus voor internationale aandacht en diverse evenementen. Zo ook in Heerlen, waar een tosti-koning en filmhuisdirecteur de handen ineensloegen voor een bijzonder eerbetoon. Een samenwerking waarover, zo vertelt Geert, al eerder werd nagedacht: ‘Patrick is mijn overbuurman en we raakten aan de praat over mogelijke samenwerkingen. Dat kan heel simpel zijn zoals een wederzijdse kortingsactie, maar dus ook het samen organiseren van een evenement. Wij willen dit soort samenwerkingen natuurlijk graag omdat ons publieksbereik daarmee vergroot wordt maar vooral ook omdat we gewoon toffe dingen willen doen voor de inwoners van onze stad.’

De gesprekken leverden aanvankelijk niets concreets op totdat Patrick een documentaire over Kurt Cobain zag waarin ook ‘MTV Unplugged in New York’ aan bod kwam. Patrick vertelt: ‘De plaat verscheen na Cobains dood en ik was benieuwd wanneer hij was opgenomen. Dat bleek op 18 november 1993. Precies dertig jaar geleden. Toen ik zag dat 18 november dit jaar op een zaterdag valt, heb ik Geert die avond nog rond elf uur gebeld: “Geert ik heb een idee, ik kom morgen langs.”’ Vanaf dat moment ging het snel en groeide het idee van Patrick uit tot een avondvullend programma. Hij zag de Nirvana tribute band ‘Smells Like Nirvana’ al eens optreden en wilde ze er per se bij hebben en dat was volgens Geert het startpunt: ‘Wij zijn natuurlijk een filmhuis dus ik stelde voor om een link te leggen naar film. Onze programmeur is vervolgens op zoek gegaan naar de mogelijkheden en daar is de documentaire ‘Montage of Heck’ uit voortgekomen, een prachtige – zij het ietwat duistere – docu over Cobain.’ Maar daar bleef het niet bij. Gedurende het proces kwamen er steeds meer dingen bij, zegt Patrick: ‘Artiesten melden zichzelf bij mij aan en we wilden er iets leuks van maken… muziek bij binnenkomst, de film, liveoptreden en een afterparty met DJ’s.’ Geert vult hem aan: ‘En kunstenaars die hun werk kunnen tentoonstellen. Hoe meer cultuurdisciplines hoe beter! Ik houd ervan om zaken op die manier met elkaar te verbinden en er ook lokale kunstenaars en artiesten bij te betrekken.’

Inmiddels hangt de stad vol met posters en loopt de kaartverkoop voorspoedig. Patrick schetst alvast een beeld van wat de bezoekers aanstaande zaterdag kunnen verwachten: ‘Bij inloop is er muziek, je kunt in de hal en foyer genieten van speciaal gemaakte kunstwerken die gerelateerd zijn aan het thema en genieten van een drankje. Daarna kijken we naar de film en aansluitend het optreden van Smells Like Nirvana, dat de Unplugged-set zo goed mogelijk zal recreëren. Tenslotte verzorgen de twee DJ's een vette afterparty.’ ‘De film’ die Patrick benoemt is dus ‘Montage Of Heck’, een 136 minuten durende documentaire van regisseur Brett Morgan. Die is volgens filmman Geert an sich al de moeite van een bezoekje waard: ‘Hij geeft een bijzondere inkijk in het leven van Kurt Cobain en Courtney Love. Je ziet er de donkere kant van het bestaan van Kurt en dat is mooi én eng tegelijk. Ik vind het een tijdsdocument dat iedere liefhebber van Nirvana gezien zou moeten hebben.’

Nu deze eerste samenwerking tussen Geert en Patrick een succes lijkt te gaan worden kunnen we niet om de vraag heen of het een vervolg gaat krijgen. ‘Yes! We hebben de smaak inderdaad te pakken.’ Geert is duidelijk enthousiast. Patrick is dat ook maar hij plaatst wel een kleine kanttekening: ‘Ja, dit is echt gaaf om te doen. Maar niet frequent. We willen namelijk geen overkill in de stad. Er gebeuren al zo veel mooie dingen in Heerlen. Er is altijd wel iets te doen. Maar als zich een goede gelegenheid aandient…’ De eerste gelegenheid is dus ‘MTV Unplugged in New York’. Patrick legt en passant nog even uit dat je wel een heel overtuigend excuus moet hebben om zaterdag thuis op de bank te blijven zitten: ‘Het is weekend, er is mooie muziek, er zijn al die mooie kunstwerken en dat allemaal op een prachtige locatie.’ En voor wie nog steeds niet overtuigd is, neemt Geert het laatste woord: ‘En we zullen genoeg speciaalbiertjes inslaan. Wat wil je nog meer?’

30 Jaar Nirvana's MTV Unplugged vindt op zaterdag 18 november plaats in de Royal in Heerlen. Meer informatie over het event en de ticketverkoop vind je op de website van filmhuis de Spiegel. Het entreebewijs geeft recht op 10% korting bij diverse ondernemers in Heerlen-Centrum en opbrengst van de verkochte kunstwerken is voor de kunstenaars zelf.