Van zaterdag 16 tot zondag 24 maart vindt in het hele land weer de Boekenweek plaats. Het jaarlijkse ‘feest van het boek’ dat in Heerlen, gezien de hoeveelheid boekenwinkels en haar actieve bibliotheek, niet ongemerkt voorbij zal gaan. Waar kun je terecht voor je leesvoer, wat zijn de geplande activiteiten en hoe is het gesteld met het leesgedrag van onze stadsgenoten? Stadsreporter Marco Smeets maakte een rondje langs de literaire velden.
De Boekenweek werd in 1932 in het leven geroepen door de Nederlandsche Uitgeversbond. Doelstelling van het festijn was en is de promotie van het Nederlandstalige boek. Sindsdien trekken boekhandels en bibliotheken alles uit de kast om er een groot leesfeest van te maken. Ten tijde van die eerste Boekenweek was het voor de boekenliefhebber trouwens al goed vertoeven in het Heerlense. In 1904 openden de boekhandelaren Crijns en Beckers hun winkels aan respectievelijk de Emmastraat en het Wilhelminaplein, enkele jaren later gevolgd door boek- en kantoorhandel Geresse. In de jaren ’20 verschenen boekhandel Penners & Co en de Limburgse Boek en Kunsthandel op het toneel. De eerste Boekenweken zullen in Heerlen dus zeker niet ongemerkt voorbij zijn gegaan.
De oudste boekenzaak die vandaag de dag nog steeds het hart van menige Heerlense lezer sneller zal laten kloppen, is ongetwijfeld die van Chrétien Winants. De gelijknamige winkel opende haar deuren vlak voor de Tweede Wereldoorlog en groeide uit tot een begrip in de stad en ver daarbuiten, totdat ze in 2010 wegens een faillissement haar deuren moest sluiten. Op dezelfde locatie nam Bij ’t Raethuys de boekenverkoop over totdat ook die winkel acht jaar later het hoofd niet meer boven water kon houden. Eigenaar van Bij ’t Raethuys was de familie Cobben, die in Corio Center de Plantage Boekhandel tot een succes maakte. Desondanks werd de Plantage bijna twee jaar geleden ingeruild voor een fonkelnieuwe zaak aan de Saroleastraat: Boekhandel Cobben. Anique Cobben vertelt: ‘We wilden met Boekhandel Cobben eigenlijk een combinatie vormen van Plantage Boekhandel en Boekhandel bij ‘t Raethuys en het beste uit deze twee zaken meenemen in ons nieuwe concept.’
Drie jaar voor de opening van Cobben verscheen er ineens ook een boekhandel aan de Promenade: Van der Velden van Dam. Dat was een dik half jaar voor de coronacrisis maar de winkel van Monique van den Kerkhof is er nog steeds. Sterker nog; ze is uitgegroeid tot een culturele hotspot, die inmiddels is uitgebreid met een instore platenzaak, spellen-/puzzelwinkel én kunstgalerie. Van der Velden van Dam is inmiddels zo diepgeworteld in de stad dat Monique zich geenszins zorgen maakte toen in 2023 op een steenworp afstand in dezelfde straat Boekhandel Dominicanen een moderne grote boekhandel opende op de bovenste verdieping van warenhuis Berden: ‘Dominicanen is een heel andere zaak dan Boekhandel van der Velden van Dam. Dat kan prima naast elkaar bestaan.’
Twaalf jaar na de sluiting van Winants had Heerlen dus ineens weer drie uitstekende boekenwinkels in haar centrum. Dat lijkt op overdaad maar is het niet. Althans volgens Tanja Lutgens, bedrijfsleidster van Dominicanen: ’Na marktonderzoek werd geconstateerd dat er in Heerlen/Parkstad veel kansen lagen voor een grote boekhandel waarna we besloten ons in het centrum te vestigen.’ Inmiddels is duidelijk dat de drie boekenzaken prima naast elkaar kunnen bestaan. Sterker nog, volgens Monique vullen ze elkaar waar mogelijk aan: ‘Wij verwijzen klanten door naar de andere zaken als ze dringend iets nodig hebben dat wij niet in huis hebben en ik merk dat de anderen dat ook richting ons doen.’
Naast genoemde winkels herbergt Heerlen-Centrum ook nog de rijk gesorteerde tweedehands boekenwinkel Boekensteun (Akerstraat), antiquariaat boekhandel Coriovallum (Nobelstraat), de prijsmepper Boekenvoordeel (Saroleastraat) en de bibliotheek van SCHUNCK. Kunnen we daarmee stellen dat er ondanks de vele berichten over laaggeletterdheid en ontlezing veel wordt gelezen in Heerlen? Monique denkt van wel: ‘Op dit moment zijn er zes boekenzaken in Heerlen-Centrum en die bestaan allemaal naast elkaar. En dan zijn er ook nog de bibliotheek en de vier kleurrijke mini-biebjes in de winkelstraten. Dan mag je naar mijn idee inderdaad concluderen dat er hier goed gelezen wordt.’
Tanja is het daar grondig mee eens: ‘Heerlen heeft een groot lezerspotentieel. We zien vooral onder de jeugd een enorme opleving in het lezen. Dat is inspirerend en laat zien dat het boek allesbehalve oubollig is.’ Ook in de bibliotheek van SCHUNCK is men content. Janna Navis is daar coördinator van de collectie en ze zag afgelopen jaar een stijging van het aantal uitleningen: ‘Zowel oudere als jongere lezers maken goed gebruik van onze collectie. Dat is goed nieuws als je het afzet tegen de berichten over ontlezing.’ Anique ziet in boekhandel Cobben eenzelfde trend: ‘Naast de bekende gezichten zien we ook veel nieuwe mensen die binnen komen neuzen tussen de boeken, soms wel meer dan een uur. Heerlijk vind ik dat!’
Heerlen leest. Mooi. Maar wat lezen de Heerlenaren dan? Wijkt hun leesgedrag af van de landelijke trends? Die laatste vraag wordt door Monique bevestigend beantwoord: ‘Ik zie dat een boek dat vanuit de Randstad wordt aanbevolen niet per definitie in Heerlen op dezelfde belangstelling kan rekenen.’ Maar er is in haar zaak wel een andere trend zichtbaar: ‘Limburgensia. Of concreter: Heerlennia. Met de groeiende waardering voor Heerlen groeit de aandacht voor het verleden mee. En dan niet enkel voor de Mijnen en de Romeinen, maar ook voor bijvoorbeeld Middeleeuws Heerlen.’ En inderdaad spring de ruime collectie aan regionale en lokale boeken direct in het oog als je bij Van der Velden van Dam binnenstapt. Tanja ziet bij Dominicanen een andere tendens: ‘Bij ons zijn vooral Engelstalige sciencefiction, geschiedenis en psychologie populaire genres en we verkopen opvallend veel Young Adult.’ En dat schijnt dan weer het gevolg te zijn van de toenemend invloed van TikTok en haar online community BookTok: ‘Jongeren lezen hierdoor niet alleen veel, we zien ze ook heel vaak met vrienden en vooral vriendinnen samen in onze winkel.’ Ook Janna ziet bij SCHUNCK de positieve invloed van de omstreden Chinese sociale media-app op het leesgedrag: ‘Er is inderdaad een groep jongvolwassenen die via TikTok de smaak van lezen digitaal te pakken krijgt. Grappig genoeg krijgen wij in de bieb van diezelfde groep net zo goed de vraag naar het fysieke boek, dus klaarblijkelijk is het niet het één of het ander.’
Terug naar de Boekenweek. Hoe belangrijk is die voor de branche? Monique is daar duidelijk over: ‘De Boekenweek is heel belangrijk. Er verschijnen in de aanloop naar de Boekenweek veel nieuwe titels, er is aandacht voor boeken en schrijvers in alle mogelijke landelijke en lokale media én er is natuurlijk het Boekenweekgeschenk dat veel mensen graag willen hebben.’ Ook Tanja is blij met de boekentiendaagse: ‘Omdat je als boekenwinkel zo de kans krijgt om Nederlandstalige boeken en auteurs in het zonnetje te zetten. We kunnen mensen inspireren om te lezen door onder meer een gratis boek te schenken en door auteurs uit te nodigen om over hun boeken te vertellen.’
En bij een Boekenweek horen uiteraard ook Boekenweek-evenementen. Zo verplaatst Van der Velden van Dam haar maandelijkse Boekenborrel van het vaste moment naar 17 maart. Dominicanen pakt iets groter uit dit jaar: ‘Op 17 maart is er een auteursmiddag. Het thema van de Boekenweek dit jaar is “Bij ons in de familie” en er komen die middag drie auteurs die op hun eigen manier over familie schrijven. Op 24 maart organiseren we een middag voor kinderen met livemuziek, verhalen en cadeautjes,’ meldt Tanja enthousiast. En terecht, want het gaat een speciale happening worden daar. ‘Het Consonantia Kwintet speelt muziek van “Peter en de Wolf” en “Peer Gynt”, terwijl iemand het verhaal aan de kinderen vertelt. Tevens wordt er een aantal auteurs uitgenodigd die over hun boek vertellen en uiteindelijk mogen de kinderen een boek uitkiezen en mee naar huis nemen.”
Ook SCHUNCK heeft als vanouds een mooi programma. Janna zet het even op een rij: ‘In aanloop naar de Boekenweek was Bregje Hofstede te gast en op 20 maart verwelkomen we Herman Brusselmans. Op 23 maart presenteren we in het Cultuurhuis Heerlen “Op de koffie” met als thema “storytelling als dagelijks ritueel.”’ De feestweek wordt in SCHUNCK op 24 maart afgesloten met een open leesclub rond het boek Het Achtste Leven (voor Brilka) van Nino Haratischwili.
Precies 120 jaar nadat de heren Crijns en Beckers er hun boekhandels openden lijkt het lezen in Heerlen dus bezig aan een onverwachte wederopstanding en blijken de verkopers in de stad behoorlijk content. Dat is natuurlijk heel erg mooi maar het kan altijd beter. Koop daarom bij voorkeur je boeken gewoon lekker lokaal. Ook ná de Boekenweek.
De Boekenweek vindt plaats van 16 tot en met 24 maart. Het thema is dit jaar ‘Bij ons in de familie’ en bij besteding van minimaal €15,- aan boeken ontvangt iedere klant het Boekenweekgeschenk ‘Gezinsverpakking’ van de familie Chabot. Bij de Boekensteun ligt er een Boekenweekgeschenk van een eerdere editie klaar. Meer informatie over de Heerlense boekenwinkels vind je hier.
Tekst: Marco Smeets
Foto: Luc Lodder
