Bijsmans, deze achternaam alleen is genoeg om menig caféganger van de afgelopen honderd jaar te laten verzinken in herinneringen. Sinds 2016 zijn de karakteristieke luiken gesloten en moet Heerlen dit vermaarde bruine café aan de Akerstraat 7 missen. Café Bijsmans bleek dé sociale cementmolen van stad en streek. Op de gevel is het jaartal 1722 nog te lezen en vorig jaar bestond ‘Bijsmans’ 300 jaar. We duiken de geschiedenis in en spieken verwachtingsvol naar de nabije toekomst van deze roemruchte plek in de binnenstad van Heerlen.

In Heerlen staat een huis vol herinneringen. In 1722 was het een tolhuis en stond het bekend als ‘Huis aan den Slagboom’. Het stond in de 18^e eeuw nog aan de rand van het bescheiden dorp Heerlen. In 1779 kreeg het een vergunning tot herberg en logement en jaren later, in 1845, zou er het eerste officiële bier zijn getapt. De naam Bijsmans komt rond 1920 om de hoek kijken in de Akerstraat, eerder had deze familie al een ‘Café Bijsmans’ aan de Heesberg. Het café aan de Akerstraat gaat de geschiedenis is als hét bruine café waar Heerlenaren generatie na generatie zijn groot geworden.

Het begin van Bijsmans
Het begint allemaal met Jan Jozef Bijsmans (Heerlen, 1860 - 1926), die in 1920 een café opent aan de Akerstraat 7 in Heerlen. Zelf overlijdt Jan Jozef in 1926, maar zijn vrouw Anna Katharina Maas (Heerlen, 1859 - 1957) houdt het café aan samen met zoon Jan Hubert. De beginjaren lopen gelijk met die van de enorme groei van Heerlen als mijnstad. De mijnen zorgen voor sterke sociale structuren, dat zich ondermeer uit in een rijk verenigingsleven. In 1941 worden het kippen- en duivenhok van café Bijsmans opgeofferd voor de bouw van een kegelbaan.

Gloriejaren uit de mijntijd
De zoon van oprichter Jan Jozef, Jan Hubert, sterft op 52-jarige leeftijd en later komt het café in handen van zonen Martin (‘de Lange’) en Mathieu (Heerlen 1913 - 1988, roepnaam Math). Het is een tijd waarin de mijnen op volle toeren draaien en het verenigingsleven glorietijden kent. In 1950 is de kegelbaan van Bijsmans voor niet minder dan vijf kegelclubs de vaste baan. Naast kegelclubs is het café het thuishonk voor een breed scala aan verenigingen: duivensport, voetbal, wielrennen, tuinbouw, allerhande muziekgezelschappen en sociaal-maatschappelijke verenigingen. Het staat bekend als een sportcentrum, maar dan vooral voor het kijken met een biertje erbij. ’s Avonds in het weekend werd op een tv-scherm samen sportwedstrijden gekeken en aan de muren boven de lambrisering hingen de uitslagen van voetbal- en duivenwedstrijden.

Supportershonk Jan Janssen
In 1967 adopteerde de supportersclub van de beroemde wielrenner Jan Janssen café Bijsmans als clublokaal. Een van de groene truien die Janssen veroverde tijdens de Tour de France hing er aan de muur. Als groot wielerfan was het tijdens een van deze bijeenkomsten dat Piet van Kollenburg – een latere eigenaar van café Bijsmans – zijn eerste stap in het café zette.

Bijs blijft Bijs
Het Limburgsch Dagblad schrijft al in 1950 dat: “de vernieuwingslust, welke aan alle geslachten steeds eigen is geweest, is hier aan de deur voorbij gegaan.” Jarenlang blijft café Bijsmans precies het bruine café dat het altijd was. Ook in de jaren zestig en zeventig zetten Mathieu Bijsmans en zijn vrouw Sjaantje deze traditie voort. Kenmerkend was dat er – als een van de weinige cafés – geen geluidsinstallatie was. Er was alleen livemuziek. Ook stond er nog betrekkelijk lang een ouderwetse kolenkachel. In 1971 schrijft De nieuwe Limburger na een bezoek dat “alleen een ‘flipautomaat’ [red. flipperkast] is het “tikkende” bewijs dat er in de herberg op duidt dat we in de 20^e eeuw leven.”

Oma Bijsmans
Anna Katharina Maas, de echtgenote van oprichter Jan Jozef, stond in Bijsmans in de latere jaren beter bekend als oma Bijsmans. Ze bereikte de respectabele leeftijd van 98 jaar, waarmee ze tijdens haar laatste jaren de titel ‘oudste Heerlenaar’ droeg. In 1957 stierf oma Bijsmans.

Bij(s)kantoor, culturele pleisterplaats en hangplek
Tot 1979 had het Limburgs Dagblad (dat in 2017 opging in De Limburger) het kantoor in de Nobelstraat. Dat lag zo ‘gevaarlijk’ dichtbij café Bijsmans, dat het onder de journalisten de bijnaam ‘Bij(s)kantoor’ kreeg. Hier werden niet alleen verhalen verzameld, maar er vond vanaf 1972 steevast het ochtendoverleg plaats, onder het genot van de nodige pilsjes. Het was niet alleen dé ontmoetingsplek voor journalisten, maar ook voor dichters, priesterstudenten, kunstschilders en leerlingen van Bernadinuscollege. Die laatsten smeten na school hun tassen in de gang en er werd – vaak op rekening van vader die ook in het café te vinden was – wat gedronken met klasgenoten.

Vriendelijke overname Van Kollenburg
In 1972 koopt de Sittardse horecaondernemer Jos van Kollenburg café Bijsmans. “Met recht van opvolging zal hij daar Mathieu Bijsmans terzijde staan achter de tap,” aldus Limburgsch dagblad. Van Kollenburg had een zeer succesvolle snackbar in Sittard en zag brood in Bijsmans. Het liep destijds niet goed, maar Van Kollenburg had plannen. Heineken eruit en – het toen nog lokale bier – Brand erin. Met onder andere jazzavonden, bezoekjes van het Roda JC-elftal en optredens van bekende zanger(es)s(en) als Toni Willé van Pussycat maakte het ietwat ingeslapen Bijsmans een nieuwe opleving. Donderdagavond werd dé uitgaansavond bij Bijs.

Het Bijs van Piet en Marij
In 1978 nemen dochter Marij en schoonzoon Peter Kneepkens het bruine café over en in 1981 is broer van Marij, Piet aan de beurt. Hij woonde toen al een hele tijd boven het café en bestierde friture ’t Spitje in de Honigmannstraat. Toen Piet de zaak overnam in 1982, was dat – naar eigen zeggen – schrikken: “Er zaten overal stoffen leidingen, er was amper onderhoud gepleegd en er was simpelweg geen rooie cent te verdienen. Mensen hadden altijd het idee dat het druk was in Bijsmans, maar dat leek het al snel door de indeling. Ik kwam eigenlijk tot de conclusie dat ik in een kroeg zat die – op dat moment – niemand wilde hebben.” Gefascineerd door de opkomst van de fastfoodindustrie in Amerika kon hij in ’t Spitje meer zijn ding doen, maar als geboren horecaondernemer ging hij er toch het beste van maken. Het geld dat hij met ’t Spitje had verdiend (met een vijf keer zo hoge dagomzet) stopte hij allemaal in Bijsmans.

Bijs in brand
In 1984 brak er brand uit in café Bijsmans. Piet van Kollenburg woonde in zijn eentje boven het café, werd wakker door de rook en rende de straat op. Bij café Bracke zat men nog na te tafelen. Het bruine café kleurde zwart en is drie maanden dicht geweest ter renovatie.

Muziek, literatuur en sport
Piet: “Toen ik dingen ging organiseren, liep het weer beter. Ik kreeg aanloop van mensen uit Brunssum, Maastricht, zelfs Amsterdam.” De namen die Piet naar Bijsmans haalden, waren dan ook groot. Herman Brood en Hans en Candy Dulfer uit de muziekwereld en veel bekenden uit de lokale en nationale literaire wereld. Het literaire café in samenwerking met boekhandel Winants wierp zijn vruchten af, want Bijsmans ontving schrijvers als Maarten Biesheuvel en Remco Campert. De in Heerlen bekende dichter Harrie Sevriens was eigenlijk meer een Bracke-ganger, maar toch geregeld bij Bijsmans te vinden. Hij had er tentoonstellingen en decoreerde het ‘plassarium’ met muurbloemen. Heerlenaar Lex Nelissen was een goede vriend van Piet en daarom ook een graag geziene gast bij Bijs. Naast muziek en literatuur, bleef sport een constante factor in het café. Bewijs dat Bijs nog steeds hét wielercafé was, uitte zich in de oprichting van Stichting Grand Ballon. Een groepje Heerlenaren, waaronder Dries Linssen, organiseerde een eigen plezierkoers die later de naam Limburgs Mooiste kreeg: nog steeds een bekende amateurwedstrijd in de wielersport.

Carnaval bij Bijsmans
Steevast – door de decennia heen – was carnaval het hoogtepunt bij café Bijsmans. Je had geen carnaval in Heerlen gevierd als je niet bij Bijsmans was geweest. Dat was al zo toen Bijsmans nog een klein dorpscafé was tot en met de laatste jaren in de 21^e eeuw. Carnaval vieren bij Bijsmans was voor uitgevlogen Heerlenaren hét moment voor een reünie met familie, vrienden en de stad. In 1979 kreeg Bijsmans een huisorkest: Herriemenie Miserabel. Zonder geluidsinstallatie zorgde livemuziek óók tijdens carnaval voor de sfeer.

Vos in Bijs
Na Piet heeft zus Marij het café nog enkele jaren bestierd met partner Ger Dohmen. Hierna kwam Bijsmans in handen van Paul en Veronique van Soerland, uitbaters van café Brandpunt aan het Pancratiusplein. Zij openden een bistro en veranderde de naam naar Herbergh Bijsmans, ondanks dat er niet overnacht kon worden. In 2002 nam horecaman Rob Vos Bijsmans over. Voor Heerlen was hij een nieuwkomer en bijzonder geïnteresseerd in de restaurantfunctie die Bijs erbij had gekregen. Hij nam personeelsleden als Paul Dolhain en Sandra van Hooren over, zodat zij konden waken over het ouderwetse Bijs-gevoel. Rob vertelt: “Paul is in Bijsmans opgegroeid, dus hem wilde ik per se erbij hebben. Ik wilde de zaak weer aan de gang hebben, zoals het vroeger was en met alleen het café redde je het niet.” Rob had vóór Bijsmans bij verschillende twee- en driesterrenzaken gewerkt. Zijn bistro in Bijsmans had een klassieke kaart. “Op het menu stonden kikkerbilletjes, kreeft, wild, oesters… Er waren zelfs Griekse avonden met een Grieks orkest, waarop er met servies werd gegooid.” Voorin was nog steeds het café en achterin de bistro. Achterom liet Rob een vaste overkapping aanleggen boven het terras.

Het bitterzoete einde van Bijs
Rob Vos heeft vijftien mooie jaren in het pand gezeten en een warme band met de plek opgebouwd. “De laatste jaren waren wel moeilijk, in 2009 kwam er kantelpunt. Funest voor de kroeg – destijds hét rokershol van Heerlen – was het nieuwe rookbeleid. Op een gegeven moment stond iedereen in de rookkamer, omdat het daar het gezelligst was. Ook het Pleinenplan kwam tot uitvoer in Heerlen, waardoor we geen luifel en terras meer mochten hebben. De concurrentie op het Pancratiusplein – waar dit wel mocht – werd te groot. Intussen was de huur van de brouwerij ook torenhoog. Ik ben nog met ze gaan praten, maar het mocht niet baten. Met hulp van de gemeente heb ik binnen no time Bijs Next Door geopend in het naastgelegen pand, maar het werkte niet. Het was geen Bijs.”

Bekenden bij Bijs

• Herman Brood
• Harrie Sevriens
• Dr. Henri Poels
• Jan Janssen
• Dick Advocaat
• Lex Nelissen
• Roda JC-spelers
• Toni Willé
• Rick Nolov
• Mart Smeets
• Jan Smeets
• Maarten Biesheuvel
• Remco Campert
• Hans & Candy Dulfer
• Johnny “The Selfkicker” van Doorn
• Michel Huisman
• Philip Günther
• Hans Keuls
• Wiel Knipa
• Wim Kok
• Dion Graus
• …en nog veel meer!

Bijs anno nu
Na jaren van leegstand en verloedering gebeurt er weer wat in Bijs! Er wordt flink verbouwd in opdracht van eigenaar VOC (Vastgoed Ontwikkelingscentrum) en dat kan alleen maar goeds betekenen. De bedrijfsmakelaar liet al doorschemeren dat drie partijen interesse hebben om er te gaan ondernemen. De plannen liggen allemaal ergens tussen café, restaurant en herberg in, dus de kans zit erin dat er wat van het oude Bijsgevoel terugkomt… Wij hopen in ieder geval het beste voor Bijs en wensen de betrokkenen veel succes!

Met dank aan: Piet Kollenburg, Ron Bijsmans, Rob Vos en Paul Dolhain!

Tekst: Leonie Kohl
Foto’s: Luc Lodder