Een boeiende kennismaking met de cultuur van Europa in late middeleeuwen en vroegmoderne tijd.
In Heerlen weten we veel van de Romeinen en de mijnen maar wat
gebeurde er in de eeuwen daar tussen in? Daar weten we vrij weinig van.
Te beginnen met de Middeleeuwen. Tijdens deze reeks van de HOVO duiken we via vijf thema's in deze spannende tijd.
In vijf colleges brengen de vijf docenten, allen vanuit hun eigen
discipline, respectievelijk muziek, filosofie, kunstgeschiedenis,
geschiedenis en literatuur, richtingbepalende Erflaters uit deze periode
voor het voetlicht. Je maakt kennis met de geruchtmakende personen die
het gezicht van Europa in deze periode hebben bepaald, zoals Thomas van
Aquino, Erasmus, de Gebroeders van Lymborch en de dichter van het
Nibelungenlied.
De vijf bijeenkomsten:
Kunstgeschiedenis:
De Gebroeders van Lymborch en Johan Maelwael
Vrijdag 2 juni, 11:00 uur
Aan de Burchtstraat in Nijmegen werkte rond 1400 de familie Maelwael
van Lymborch. De drie broers uit dit gezin, Herman, Johan en Paul van
Lymborch, en hun oom Johan Maelwael zijn de grondleggers van de
Nederlandse schilderkunst. Ze waren hun tijd ver vooruit. Hun
realistische afbeeldingen van kastelen, edelen en boeren bepalen nog
steeds ons beeld van de middeleeuwen. Met nieuwe technieken,
beeldinnovaties en voor getijdenboeken tot dan toe ongekende onderwerpen
breken zij met de traditionele schilderkunst van de middeleeuwen en
maken ze de weg vrij voor de Renaissance schilders die na hen komen.
Lieke Kamphuis studeerde Geschiedenis in Nijmegen en
deed vervolgens de master Medieval Studies in York in Engeland.
Daarnaast heeft zij recent de master Kunstgeschiedenis aan de
Radboud Universiteit afgerond, waarbij zij is afgestudeerd op het
gebruik van kleding in het werk van de Gebroeders van Lymborch om
bepaalde personen en groepen betekenis toe te dichten. Vanaf 1 januari
2023 is ze directeur van de Stichting Maelwael Van Lymborch en het
Gebroeders van Lymborch Huis.
Literatuurgeschiedenis:
Het Nibelungenlied
Vrijdag 9 juni, 11:00 uur
Dr. Liesbeth Vonhögen duikt de literatuurgeschiedenis in aan de hand
van het wereldberoemd manuscript: het Nibelungenlied. Het Nibelungenlied
is een Middelhoogduits heldenepos uit de 13e eeuw, bestaande uit
ongeveer 2300 strofen, waarin de ondergang van het huis der Bourgondiërs
wordt beschreven. Het is een relaas over ’sisters in arms’ die een
samenleving laten exploderen. en is de belangrijkste Middelhoogduitse
vorm van de Nibelungensage. Het lied is in zijn rijkdom en diepgang,
alsmede door zijn meeslepende stijl, een absoluut hoogtepunt in de
hoogmiddeleeuwse literatuur. In 2009 zijn de drie belangrijkste
handschriften van dit epos uit 1200 door de Unesco op de
Werelderfgoedlijst geplaatst. We gaan nader in op dit lied, de tijd
waarin het is geschreven, de doorwerking daarvan in latere tijden, de
weerslag op de geschiedenis van Duitsland in de negentiende en
twintigste eeuw en de betekenis nu.
Liesbeth Vonhögen is neerlandica en
cultuurwetenschapper. Zij studeerde Nederlands MO a en b aan de
Katholieke Leergangen in Sittard en Cultuurwetenschappen aan de Open
Universiteit in Heerlen. Hier promoveerde zij in 2017 met Nu alles
voorbij is, begint wat voorbij is opnieuw, een proefschrift over de
doorwerking van de Tweede Wereldoorlog in de Nederlandse poëzie tussen
1945 en 2005. Ze schrijft poëzierecensies, begeleidt leesgroepen en
geeft lezingen over literaire en (literatuur)historische onderwerpen.
Muziekgeschiedenis:
Machaut en Josquin
Vrijdag 16 juni, 11:00 uur
Jan Ezendam duikt de muziekgeschiedenis in onder begeleiding van
muziek op de vleugel. Ezemdam geeft ons een overzicht van de
belangrijkste ontwikkelingen in de muziekwereld van de Middeleeuwen. We
observeren hoe in een proces van honderden jaren de muzikale compositie
geleidelijk voortschrijdt van eenstemmigheid naar meerstemmigheid en
polyfonie. Tussen 500 (Boëthius) en 1500 (Josquin) zal ook de visie op
muziek 180 graden verschuiven van ‘Musica Speculativa’ -deel van de
wiskunde, het zgn. quadrivium- naar ‘Musica Poetica’ -deel van de
retorica, het zgn. trivium.
De eerste Erflater die in het vizier komt is Guillaume Machaut. Hij
was de voornaamste vertolker van de ‘Ars Nova’, die in het Frankrijk van
de 14e eeuw floreerde. Hij schreef de eerste volledig polyfoon gezette
mis. Met de periode van de Nederlanders (I Fiamminghi) in de 15e eeuw,
ontstond er polyfonie op basis van een vernieuwd harmonisch inzicht. Als
tweede erflater bestuderen we hier Josquin des Prez. Hij wordt een
legende en vervult in de muziekgeschiedenis een symboolfunctie. Josquin
bracht een compleet nieuwe houding ten opzichte van de muzikale creatie.
Jan Ezendam is pianist en dirigent. Hij studeerde
piano, orkestdirectie, theorie en compositie aan de Conservatoria van
Maastricht en Luik. Hij werkte sinds 1980 als docent theoretische
vakken, arrangeren en ensembleleiding aan het Conservatorium Maastricht
en gaf eerder colleges in HOVO-verband.
Geschiedenis van de filosofie:
Thomas van Aquino en Willem van Ockham
Vrijdag 23 juni, 11:00 uur
De hoge middeleeuwen brengen rust en vooruitgang. Aan dat succes
heeft de filosoof/theoloog Thomas van Aquino zeker bijgedragen. Hoe dat
zo kwam wordt uitgelegd in de eerste helft van de lezing. De tweede
helft van de lezing laat zien zien hoe de moeizaam toestand gekomen
eenheid door filosofische ideeën van o.a. William van Ockham in twijfel
wordt getrokken. Daarmee ligt de weg naar de Renaissance open.
Drs. Wim Fiévez: na een levenslange universitaire
loopbaan als docent filosofie geeft drs. Wim Fiévez de laatste jaren
filosofie onderwijs aan middelbare scholen en geïnteresseerde beginners.
Geschiedenis:
Erasmus en keizer Karel V, Desiderius Erasmus en keizer Karel V
Vrijdag 30 juni, 11:00 uur
Aan het einde van de middeleeuwen treffen we de geleerde Erasmus en
de keizer Karel V. Erasmus, raadsheer van Karel, pleitte tevergeefs voor
verdraagzaamheid in Europa. En Karel, als jongeman al heerser over heel
Europa, voerde tevergeefs vele oorlogen om van zijn grote rijk een
bestuurlijke en godsdienstige eenheid te maken.
Drs. Constance van der Putten is historica en vertelt en schrijft graag over allerhande historische onderwerpen.
Praktische informatie:
Cursus: vijf lezingen van 2 x 1 uur met pauze en met ruimte voor vragen en discussie
Wanneer: vrijdagochtenden 11:00 - 13:30 uur
Kosten: € 30,- voor vijf bijeenkomsten (niet los te boeken)
